خموده راه رفتن و سر به سربی آسمان ساییدن، سرنوشت بسیاری از ساکنان این شهر است. در این روزهای سرد و آلوده، نه برای اینکه در جست‌وجوی راه‌حل رفع آلودگی باشیم بلکه برای یافتن اطلاعات بیشتر از عدم‌تلاش برای حل این مشکل به سراغ مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران رفتیم. دکتر یوسف رشیدی برایمان از مشکلات مختلف گفت. اما اساسی‌ترین نکته یک جمله بود: «اراده‌ای برای رفع این مشکلات در دستگاه‌های مسئول وجود ندارد».
- فکر می‌کنید که آلودگی هوا چقدر باید فاجعه به بار بیاورد تا این معضل را جدی بگیریم؟
آلودگی هوا همیشه فاجعه‌بار بوده است. از آنجا که میزان مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی‌ها آنی نیست یا اینگونه تلقی نمی‌شود، خیلی نسبت به آن حساسیت وجود ندارد. اگر آمار بیمارستان‌ها و یا متوفیات بهشت زهرا به‌ویژه در روزهای اوج آلودگی مورد بررسی قرار گیرد، قطعا شاهد آمار حیرت‌آور حملات قلبی و مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های تنفسی خواهیم بود. بنابر این فاجعه در حال وقوع است.
- اگر بخواهیم در این مورد کمی علمی صحبت کنیم تاکنون چه اقداماتی برای رفع آلودگی هوا صورت گرفته است؟
بله بگذارید فارغ از سیاه‌نمایی این پدیده را مورد بررسی قرار دهیم. ما در طول سال‌ها فعالیتمان برای رفع آلودگی هوا، اقداماتی نیز انجام داده و موفقیت‌هایی هم به‌دست آورده‌ایم؛ به‌عنوان مثال حذف سرب از بنزین یکی از موفقیت‌هایی بود که در سال82 به‌دست آوردیم؛ پس از آن سرب از هوای تهران حذف شد. به‌عنوان مثال وقتی حدود 10سال پیش شاخص آلودگی هوای تهران را بررسی می‌کردیم، مونواکسیدکربن همیشه بالاتر از حد استاندارد بود. این در حالی است که در حال حاضر حتی در بدترین شرایط پایداری هوا و وارونگی دما، مونواکسیدکربن از حد استاندارد تعیین شده بالاتر نمی‌رود. بنابراین می‌توان گفت ما در بخش‌هایی نیز موفق بوده‌ایم.
من معتقدم که برای آلودگی هوای تهران کارهایی انجام شده است اما شتاب لازم را نداشته و گاهی هم فراموش می‌کنیم که چنین مشکلی وجود دارد. اگر ما براساس قوانین گذشته پیش می‌رفتیم هم‌اکنون باید استاندارد یورو چهار را برای خودروهایمان به‌کار می‌بردیم یا در مهرماه سال90 باید سوخت یورو چهار تولید می‌کردیم که متأسفانه این اتفاقات نیفتاد. به‌نظر می‌رسد که دستگاه‌های ذی‌ربط خیلی برای اجرای چنین اقداماتی ضرورتی احساس نمی‌کنند. بگذارید به این سخن برگردیم که ما در حال حاضر با فاجعه روبه‌روییم و زمانی که بخواهیم این مشکل را حل کنیم، مسلما قادر به انجام آن خواهیم بود. حل این مشکل نه رؤیایی است و نه دست‌نیافتنی. اگر بخواهیم، قابل حل است. متأسفانه تاکنون نخواسته‌ایم.
- از قرار، اخیرا قانونی جدید تصویب شده است که به حل آلودگی هوا اختصاص دارد.
بله. قانون اخیر هم قانون خوبی است. صرف‌نظر از برخی مفاد فانتزی، در مجموع نقاط مثبتش به نقاط ضعفش برتری دارد.
- منظــورتان از فانتــزی، غیرقابل‌اجرایی است؟
بله. مثل بند 19 این قانون که در آن آمده است: اگر هوا در شرایط هشدار قرار گیرد، وزارت نیرو موظف است با باروری ابرها موجبات بارندگی و رفع آلودگی را فراهم کند.
- یعنی این بند در این قانون آمده است؟
بله. این قانون، مصوب هیأت وزیران است. در طول سال گذشته و حتی سال‌جاری ما شرایط هشدار داشتیم. اما آیا وزارت نیرو توانسته به وظیفه‌اش عمل کند و ابرها را بارور کند؟ یا در یکی از بندها به آبپاشی با هواپیما اشاره شده است یا استفاده از روش‌های یونیزاسیون. منطقی آن است که در آلودگی هوا ببینیم شهرهای آلوده جهان چه کار کرده‌اند و ما هم از همان تجارب بهره بگیریم. قرار نیست روشی نو اختراع کنیم. درست است که در بخش‌های مختلف دانش، وضعیت خوبی داریم اما در این بخش نمی‌خواهیم و نمی‌توانیم مرزهای دانش را جابه‌جا کنیم. ما اگر بتوانیم تجارب موفق دنیا را به خوبی عملی کنیم، قطعا موفق خواهیم بود.
- آمارهای روزهای سالم و ناسالم شما با وزارت بهداشت اندکی متفاوت است. دلیل این تفاوت در چیست؟ آیا از استانداردهای متفاوتی پیروی می‌کنید؟
این بیشتر یک اختلاف‌نظر بین وزارت بهداشت و سازمان محیط‌زیست است. وزارت بهداشت حداکثر میزان آلایندگی ثبت‌شده در ایستگاه‌ها را به‌عنوان شاخص می‌شناسد اما سازمان محیط‌زیست متوسط آلودگی ثبت شده در چند ایستگاه را ملاک قرار می‌دهد. این ماجرا با توجه به جلسات متعدد این دو نهاد هنوز حل نشده است. نکته دوم هم در این است که وزارت بهداشت مبنای تعیین روزهای سالم و ناسالم را استانداردهایی می‌داند که در سال 88 به تصویب رسیده است که این موضوع هم محل اختلاف وزارت بهداشت و سازمان محیط‌زیست است. ما هیچ حساسیتی نداریم، چراکه یک نهاد فنی هستیم. تفاوت در نگرش دو‌نهاد عمده کشور یعنی وزارت بهداشت و سازمان محیط‌زیست باعث این تفاوت در ارائه آمار است. اما من اعتقاد دارم که آنچه وزارت بهداشت می‌گوید، درست است چون از نظر سلامت، باید تابع این وزارتخانه بود؛ چرا که این وزارتخانه متولی بهداشت و سلامت جامعه است.
- اما این وزارتخانه در برخی مواقع خوب عمل نمی‌کند. به‌عنوان مثال آمارهای اعلام‌شده از مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا را نمی‌پذیرد و به‌نظر می‌رسد اقدامی در این‌باره هم انجام نمی‌دهد.
این درست نیست. آقای دکتر نداف، مدیرکل بخش سلامت وزارت بهداشت، یک کار علمی خوب دارند که به‌صورت مرتب انجام می‌دهند. وی و مجموعه تحت امرش براساس یک مدل جهانی به نام Air Q آمار دقیقی از میزان مرگ‌ومیر منتسب به آلودگی هوا استخراج کرده و آمارش را هم ارائه داده‌اند. مدل Air Q یک مدل ثابت شده و استاندارد سازمان بهداشت جهانی است. این آمار توسط وزارت بهداشت می‌تواند مورد استناد قرار گیرد. همچنین این آمار در اختیار مجلس و سایر نهادها از جمله شورای شهر تهران گذاشته شده است.
- هر دو ساعت یک تهرانی بر اثر آلودگی هوا می‌میرد. به‌نظر شما کارخانه‌های خودروسازی در برابر این اتفاق نباید کمی مسئولیت‌پذیرتر باشند؟
مسلما ما باید یک بازنگری اساسی بر مدیریت آلودگی هوا داشته باشیم. برای نخستین بار در سال79 استاندارد خودروها در کشور ایجاد شد؛ یعنی حدودا 12تا 13سال است که خودروهای ما تحت یک استاندارد مشخص تولید می‌شوند. قبل از آن هیچ استاندارد و نظارتی نبود. به همین‌خاطر باید یک بازنگری اساسی در تولید و نگهداری صورت گیرد. یک بند قانونی هست که از ابتدای امسال مراکز خدمات پس از فروش با نظارت وزارت صنایع باید کاتالیست خودروها را تأمین می‌کردند. متأسفانه تاکنون حتی یک کاتالیست تأمین نشده است. بنابراین من معتقدم که واحدهای صنعتی مسئولیت اجتماعی لازم را به دوش نمی‌کشند. در بسیاری از کشورهای دنیا کاتالیس یک قطعه با گارانتی مادام‌العمر است چرا که آلودگی‌ها را کنترل می‌کند.
